Thường huấn chuyên đề: “Thánh Gioan Thánh Giá & Thập Giá Đức Kitô – Đường Hy Vọng”

Trong bầu khí linh thiêng của tuần Bát Nhật Phục Sinh, cộng đoàn Tu viện Đức Bà Núi Cát Minh đã tổ chức buổi thường huấn chuyên đề với chủ đề: “Thánh Gioan Thánh Giá & Thập Giá Đức Kitô – Đường Hy Vọng” vào lúc 19h00 ngày 26/4/2025, dưới sự chủ tọa của cha Phaolô Trần Văn Hùng, O.Carm – Bề trên Giám tập Tập viện Thánh Giuse, cùng với sự tham gia của các thuyết trình viên đến từ cộng đoàn Học viện Dòng Cát Minh. Quý cha Bề trên, quý cha và quý anh em từ các cộng đoàn tu viện trong khu vực Thành phố Thủ Đức đã tề tựu khá đông đủ, tạo nên một bầu khí thắm tình huynh đệ và cho thấy một tinh thần học hỏi hăng say, sự quan tâm sâu sắc về linh đạo Dòng.

Trước khi đi vào phần thuyết trình của các thuyết trình viên, cha Phaolo đã giới thiệu sơ qua về buổi thuyết trình. Khởi đi từ các bài viết tiêu biểu trong tập nội san Hoa Cát Minh (số 3, tháng 12, 2024) để tạo nên một sự liền mạch cấu thành nên đề tài “Đức Cậy” xuyên suốt trong hành trình hành hương để đạt tới cùng đích.  Bài thuyết trình gồm hai phần chính: phần 1 – con đường của đức cậy, và hành trình của Đức Cậy sẽ được triển khai theo kinh nghiệm và giáo huấn của Thánh Gioan Thánh Giá. Hành trình ấy không gì khác hơn là hành trình của con đường thập giá – con đường hẹp. Và chính vì là con đường gian nan, con đường thập giá nên chúng ta mới cần Đức Cậy để vượt qua mọi gian nan thử thách. Thứ đến, Đức Cậy cần được củng cố bởi Đức Mến và nó được vận hành như thế nào dựa trên giáo huấn của Gioan Thánh Giá cũng như trong sự đối chiếu với một vài tác giả khác như là thánh Thomas Aquino, triết gia hiện sinh Soren Kierkegaard. Phần 2 – Áp dụng thực tiễn. Theo đó, hành trình của Đức Cậy cũng chính là lộ trình của cuộc hành hương mang tên gọi: “cuộc hành hương Cát Minh” với trọng tâm nói về cuộc trở về nội tâm.

Trong hành trình thiêng liêng của mỗi Kitô hữu, đặc biệt là những người được mời gọi theo lý tưởng Cát Minh, hy vọng không chỉ là ngọn đèn soi đường, mà còn là động lực nội tâm giúp vượt qua những đêm tối thử thách, để vững bước tiến vào mầu nhiệm sự sống viên mãn nơi Đức Kitô Phục Sinh. Trên nền tảng của bài thuyết trình có tựa đề “Niềm Hy Vọng Trong Thần Bí và Hiện Sinh”, các thuyết trình viên đã dẫn dắt cộng đoàn khám phá một cách sâu sắc ý nghĩa của hy vọng trong hành trình vượt qua đau khổ và đêm tối đức tin.

Mở đầu buổi thuyết trình, thầy Nicholas Dương Thành Đạt, O.Carm. đã đưa dẫn cộng đoàn tham dự tới Đức Hy vọng, theo góc nhìn thần bí, chính là động lực biến đổi đau thương của thập giá thành Thánh Giá — biểu tượng của tự do, chiến thắng và sự sống vĩnh cửu. Hay nói cách khác đó là hành trình từ thập giá đến Thánh Giá, cuộc hành trình làm cho thập giá nở hoa. Trên cuộc hành trình này luôn cần Đức Hy Vọng – ánh sáng dẫn dắt con người vượt qua đau khổ để tiến đến vinh quang. Niềm hy vọng trên hành trình ấy không phải là một cảm xúc đơn thuần, song là gắn liền với niềm tin sống động và phó thác vào Thiên Chúa. Từ đó, thập giá không còn là điểm kết thúc của bi kịch, nhưng trở thành cửa ngõ dẫn vào sự viên mãn trong Thiên Chúa. Vì thế, Thập giá Đức Kitô không phải là dấu chấm hết, mà là khởi đầu cho niềm hy vọng mới nơi mỗi người tín hữu. Thánh Gioan Thánh Giá đã đón nhận đau khổ với lòng yêu mến, bởi thập giá sẽ nở hoa khi người vác thập giá biết đón nhận với tình yêu, niềm hy vọng vào Thiên Chúa. Việc đón nhận đau khổ với lòng mến sẽ giúp chúng ta trưởng thành và kết hiệp với Thiên Chúa. Đồng thời, sống niềm hy vọng trong giây phút hiện tại cũng là cách tận hưởng món quà từ Thiên Chúa, từ đó học cách hi sinh và làm lan tỏa hy vọng cho mọi người.

Tiếp đến, thầy Giuse M. Nguyễn Văn Lượng, O.Carm. đã đi vào so sánh hai cách tiếp cận Đức Cậy giữa Thánh Tôma Aquinô và Thánh Gioan Thánh Giá. Với Tôma Aquinô — nhà thần học đại diện cho tư duy logic và hệ thống — trình bày đức cậy như một nhân đức đối thần cư ngụ trong ý chí, thúc đẩy linh hồn khao khát đạt tới cùng đích là Thiên Chúa. Trong khi đó, Thánh Gioan Thánh Giá — nhà thần bí nỗi lạc của Dòng Cát Minh — lại tập trung vào việc thanh tẩy trí nhớ: Linh hồn phải hoàn toàn trống rỗng khỏi mọi ràng buộc trần thế (ký ức, tội lỗi, lạc thú) để có thể đón nhận Thiên Chúa cách trọn vẹn. Sự khác biệt tinh tế ấy cho thấy: nếu như với Tôma, hy vọng là hành động chủ động vươn lên, thì với Gioan, hy vọng là cuộc thanh luyện đau đớn nhưng cần thiết để linh hồn đạt đến sự hợp nhất thâm sâu với Đấng Tuyệt Đối nhờ Đức Cậy. So sánh này hé mở hai phương thế bổ túc nhau trong hành trình thiêng liêng: vừa hướng tới Thiên Chúa với lòng khát khao mãnh liệt, vừa từ bỏ mọi thứ không phải Thiên Chúa để được kết hiệp trọn vẹn với Người.

Sau phần trình bày của thầy Giuse M. Nguyễn Văn Lượng, thầy Phaolo Hồ Quốc Toàn, O.Carm. dựa trên sự khai thác những hình ảnh thiêng liêng trong Khúc Linh Ca của Thánh Gioan Thánh Giá đã làm sống động hơn chủ đề hy vọng. Đang khi hình ảnh “Suối nước” diễn tả hy vọng như dòng nước mát nuôi dưỡng linh hồn trong những sa mạc khô cằn của đêm tối đức tin, hình ảnh “vườn nho” diễn tả hy vọng như sức mạnh giúp linh hồn cộng tác với ân sủng, vun trồng các nhân đức trong đời sống thiêng liêng thì “khu vườn diễm lệ” lại cho thấy hy vọng là đích điểm – nơi linh hồn được kết hiệp viên mãn với Thiên Chúa, vượt qua mọi đau thương và thiếu vắng. Qua những hình ảnh giàu chất thơ này, hy vọng không còn là một thái độ, tinh thần mơ hồ nhưng trở thành một hành trình sống động, được dệt nên bởi sự kiên nhẫn, yêu thương và lòng trung tín. Đồng thời, ba hình ảnh ấy còn cho thấy, hành trình hy vọng không phải là sự chờ đợi thụ động, mà là một cuộc đồng hành tích cực với ân sủng Thiên Chúa. Sự đối chiếu đầy mới mẻ giữa Thánh Gioan Thánh Giá và triết gia Soren Kierkegaard được thầy Phaolo trình bày cho thấy, cả hai, tuy xuất phát từ hai truyền thống khác nhau (một bên là nhà thần bí Công giáo và một bên là nhà triết học hiện sinh Kitô giáo), nhưng đều gặp nhau nơi chân lý này, rằng, hy vọng là sức mạnh giúp con người đứng vững khi mọi sự dường như sụp đổ. Với Thánh Gioan, hy vọng là sự thanh tẩy, là niềm cậy trông trong đêm tối. Với Kierkegaard, hy vọng là “liều thuốc” chữa trị căn bệnh tuyệt vọng – sự từ chối chính bản thân mình trước Thiên Chúa. Điều tuyệt đẹp mà cả hai khẳng định là: Hy vọng không phải là một cảm xúc thoáng qua, mà là con đường nội tâm dẫn tới sự sống viên mãn trong Thiên Chúa.

Tuy nhiên, Đức Cậy – chỉ một mình thôi chưa đủ, nhưng nó cần củng cố bởi Đức Mến. Diễn giải nội dung tiếp theo này, thầy Đaminh Therese Huỳnh Tấn Nhật, O.Carm. chỉ ra rằng, nhờ đức mến, hy vọng được thanh luyện: người ta không còn hy vọng để nhận lãnh lợi ích cho chính mình, nhưng hy vọng được thuộc trọn về Thiên Chúa vì yêu mến Ngài. Như vậy, đức mến thanh luyện đức hy vọng, làm cho hy vọng trở nên vô vị lợi, tinh ròng, không còn đặt nặng những lợi lộc thiêng liêng. Trong hành trình thanh luyện mà Gioan gọi là “Đêm Tối” (La Noche Oscura), linh hồn bước đi trong cô đơn, khô khan, mất mọi an ủi giác quan và tinh thần. Trong giai đoạn này, đức hy vọng dễ bị lung lay: linh hồn không còn thấy ánh sáng, không còn cảm nhận sự hiện diện của Thiên Chúa. Chính đức mến duy trì ngọn lửa hy vọng: linh hồn tiếp tục hy vọng không phải vì cảm xúc, không phải vì an ủi, mà chỉ vì yêu mến Thiên Chúa và xác tín rằng Ngài đang hiện diện, dù ẩn mình. Theo Thánh Gioan, mục tiêu cuối cùng của hy vọng không phải là “được cứu độ” như một phần thưởng độc lập, mà là được nên một với Thiên Chúa trong tình yêu. Nơi đích đến cuối cùng, hy vọng tan biến trong đức mến: linh hồn không còn hy vọng vì đã đạt được điều mình yêu – chính Thiên Chúa.

Sau cùng, thầy Gioan B. Nguyễn Văn Diệu, O.Carm. đã trình bày cho cộng đoàn về linh đạo hành hương và ý nghĩa của nó trong truyền thống Cát Minh. Mặc dù chịu ảnh hưởng bởi triết học Thomas hay dòng trào lưu thần học đương thời, tuy nhiên nền tảng cốt yếu của linh đạo Gioan Thánh Giá được đặt nền và nuôi dưỡng bởi một nền linh đạo căn cốt nhất của Dòng Cát Minh mà thời thánh nhân ít nói tới đó là linh đạo hành hương; bởi những nguời đặt nền móng cộng đoàn tại thung lũng wadi trên núi Cát Minh là những người hành hương từ Châu Âu sang Giê-ru-sa-lem. Họ mang một tâm tình thống hối và khao khát một đức tin thiêng liêng, tinh tuyền hơn. Bởi vì, bối cảnh tôn giáo của Châu Âu lúc bấy giờ đang bị nhiễm bởi sự thế tục, những cấu trúc tôn giáo khác nhau làm cho đời sống đức tin của người tín hữu trở nên ngột ngạt và họ có nhu cầu làm mới lại tinh thần đức tin của mình. Công cuộc hành hương sang Giê-ru-sa-lem của họ là một sự triển nở nền linh đạo rất bình dân, tạo nên sự bình dân trong truyền thống linh đạo của Cát Minh. Những người hành hương đã lên đường, dứt bỏ mọi căn tính của mình, kể cả căn tính gia đình, dòng họ, tôn giáo, bản sắc văn hóa, dân tộc của họ để bước vào hành trình “lang thang trong sa mạc” để thể hiện rằng, họ đang ở trong tình trạng vô bản sắc của chính mình để tìm kiếm một Đấng Tuyệt Đối hơn, một khoảng trời tuyệt đối hơn, nơi đó có Đấng Tuyệt Đối ngự trị, nơi đó có kinh nghiệm uyên nguyên nhất. Và Giê-ru-sa-lem – mảnh đất thánh, là mảnh đất thiêng liêng nhất mà họ hướng tới vì mảnh đất đó là mảnh đất chính Chúa Giêsu đã được sinh ra, đã sống, đã giảng dạy, đã bước đi trên đó trong hành trình khổ nạn, phục sinh và lên trời. Chính hành trình “lang thang trong sa mạc” đã cung cấp cho linh đạo cát minh tính năng động, một sự chuyển dịch, một lối sống mà chúng ta luôn tò mò với phía trước, phân định cái gì cũ, mới, cái gì tuyệt đối…vv.. Trong thế kỷ XII – XIII, những người hành hương ở lại đất thánh để đợi chờ Chúa Giêsu giáng thế. Sự chờ đợi ấy làm cho niềm trông cậy được vững chắc trong cộng đoàn Cát Minh tiên khởi. Hành trình tiến lên liên tục trong sự phân định hình thành trong linh đạo Cát Minh một hành trình biến đổi: hành trình trở về biến đổi nội tâm không ngừng nghỉ. Hành trình này luôn gắn kết với tinh thần thống hối và khao khát được gặp gỡ Đấng tuyệt đối. Chính vì tính liên tục ấy mà động năng làm cho cộng đoàn Cát Minh tại Wadi khác các cộng đoàn, đan viện khác, ngay cả khi họ trở về Châu Âu làm khất sĩ. Linh đạo Gioan Thánh Giá được gợi hứng từ nền linh đạo hành hương đó. Theo ngài, hành trình đức tin là một cuộc hành hương nội tâm: rời bỏ – đêm tối – gặp gỡ Thiên Chúa. Ngài đã dùng hình ảnh núi đồi để tái tạo ký ức Cát Minh và truyền thống Êlia, dồng thời cá nhân hóa con đường nên thánh theo hành trình của những người hành hương. Và để áp dụng vào thực tiễn linh đạo này, thầy Gioan B. đã đưa ra một số gợi ý như: Khơi lại ký ức khởi nguyên: đào sâu lịch sử, canh tân căn tính dòng. Tổ chức hành hương thực địa và hành hương nội tâm (tĩnh tâm, cầu nguyện với Thánh Gioan). Giới thiệu linh đạo hành hương cho giới trẻ qua sổ tay hành hương, Đức Maria là “chị của người lên đường”. Biến đời sống hằng ngày thành hành trình thiêng liêng qua nội tâm hóa các biến cố. Thắp lại ngọn lửa khát khao Thiên Chúa trong đời sống tu trì hôm nay.

Sau khi các thuyết trình viên kết thúc phần trình bày của mình, các câu hỏi cũng như sự góp ý từ phía các tham dự viên lần lượt được cha chủ tọa và các thuyết trình viên đón nhận và trả lời thỏa đáng.

Sau cùng, cha Giuse Phan Quang Trí, O.Carm. đại diện cám ơn cha Phaolo và các thuyết trình viên cũng như quý cộng đoàn tham dự buổi thường huấn chuyên đề này, đồng thời dâng lời cầu nguyện kết thúc.

Buổi thường huấn đã để lại nơi các tham dự viên nhiều thao thức thiêng liêng. Hy vọng không chỉ còn là lý thuyết, mà trở thành một lời mời gọi bước vào hành trình thập giá – nơi mỗi đau khổ, mỗi thất bại đều có thể được biến đổi thành vinh quang nhờ lòng tín thác, cậy trông vào Thiên Chúa. Hãy để hy vọng hướng dẫn từng bước chân chúng ta, biến những đêm tối đức tin thành con đường mở ra ánh sáng phục sinh. Mang theo những suy tư phong phú và lửa mến vừa được thắp lên, mỗi tham dự viên ra về với một tâm hồn đầy xác tín: hành trình theo Đức Kitô là hành trình vác thập giá trong hy vọng, là hành trình bước đi trong đêm tối nhưng không bao giờ tuyệt vọng, bởi vì “đối với Thiên Chúa, mọi sự đều có thể” (Mt 19,26)

Cây viết chì