Dòng Cát Minh Việt Nam Sống Trung Thành Theo Đức Kitô
Mùa Thường Niên
1. Lời nguyện mở đầu
Lạy Chúa Giêsu, xin hãy sai Thần Khí Chúa đến giúp chúng con đọc Kinh Thánh với cùng tâm tình mà Chúa đã đọc cho các môn đệ trên đường Emmau. Trong ánh sáng của Lời Chúa, được viết trong Kinh Thánh, Chúa đã giúp các môn đệ khám phá ra được sự hiện diện của Thiên Chúa trong nỗi đau buồn về bản án và cái chết của Người. Vì thế, cây thập giá tưởng như là sự kết thúc của mọi niềm hy vọng, đã trở nên nguồn mạch của sự sống và sự sống lại.
Xin hãy tạo trong chúng con sự thinh lặng để chúng con có thể lắng nghe tiếng Chúa trong sự Tạo Dựng và trong Kinh Thánh, trong các sự việc của đời sống hằng ngày và trong những người chung quanh, nhất là những người nghèo khó và đau khổ. Nguyện xin Lời Chúa hướng dẫn chúng con, để giống như hai môn đệ từ Emmau, chúng con cũng sẽ được hưởng sức mạnh sự phục sinh của Chúa và làm chứng cho những người khác rằng Chúa đang sống hiện hữu giữa chúng con như nguồn mạch của tình anh em, công lý và hòa bình. Chúng con cầu xin vì danh Chúa Giêsu, con của Đức Maria, Đấng đã mặc khải cho chúng con về Chúa Cha và đã sai Chúa Thánh Thần đến với chúng con. Amen.
2. Bài Đọc
a) Phân đoạn bài Tin Mừng để trợ giúp cho bài đọc:
Mt 16:13-14: Chúa Giêsu muốn biết ý kiến của dân chúng
Mt 16:15-16: Chúa Giêsu thách đố các môn đệ, và ông Phêrô trả lời thay cho tất cả mọi người
Mt 16:17-20: Câu trả lời long trọng của Chúa Giêsu nói với ông Phêrô
b) Chìa khóa dẫn đến bài đọc:
Trong bài Tin Mừng Chúa Nhật tuần này, Chúa Giêsu đặt câu hỏi liên quan đến việc dân chúng nghĩ Người là ai: “Người ta bảo Con Người là ai?” Sau khi biết ý nghĩ của đám đông, Chúa muốn biết ý kiến các môn đệ của Người. Ông Phêrô, đại diện cho tất cả mọi người đã tuyên xưng đức tin của ông. Chúa Giêsu xác nhận niềm tin của Phêrô. Trong bài đọc, chúng ta hãy chú ý đến những gì tiếp theo đó: “Lời xác tín nào Chúa Giêsu đã trao cho Phêrô?”
c) Phúc Âm:
13 Khi ấy, Chúa Giêsu đến địa hạt thành Cêsarêa Philíphê, Người hỏi các môn đệ rằng: “Người ta bảo Con Người là ai?” 14 Các ông thưa: “Người thì bảo là Gioan Tẩy Giả, kẻ thì bảo là Êlia, kẻ khác lại bảo là Giêrêmia hay một tiên tri nào đó.” 15 Chúa Giêsu nói với các ông: “Phần các con, các con bảo Thầy là ai?” 16 Simon Phêrô thưa rằng: “Thầy là Đức Kitô, Con Thiên Chúa hằng sống.” 17 Chúa Giêsu trả lời rằng: “Hỡi Simon, con ông Giôna, con có phúc, vì chẳng phải xác thịt hay máu huyết mặc khải cho con, nhưng là Cha Thầy, Đấng ngự trên trời. 18 Vậy Thầy bảo cho con biết: Con là Đá, trên đá này Thầy sẽ xây Hội Thánh của Thầy, và cửa địa ngục sẽ không thắng được. 19 Thầy sẽ trao cho con chìa khóa nước trời: sự gì con cầm buộc dưới đất, trên trời cũng cầm buộc; và sự gì con cởi mở dưới đất, trên trời cũng cởi mở.” 20 Bấy giờ Người truyền cho các môn đệ đừng nói với ai rằng Người là Đức Giêsu Kitô.
3. Giây phút thinh lặng cầu nguyện:
Để Lời Chúa được thấm nhập và soi sáng đời sống chúng ta.
4. Một vài câu hỏi gợi ý:
Để giúp chúng ta trong việc suy gẫm cá nhân.
a) Điểm nào trong bài Tin Mừng đánh động bạn nhất? Tại sao?
b) Ý kiến của dân chúng về Đức Giêsu là gì? Ý kiến của các môn đệ và ông Phêrô về Chúa Giêsu là gì?
c) Ý kiến của tôi về Đức Giêsu là gì? Tôi là ai đối với Chúa Giêsu?
d) Phêrô là tảng đá theo hai nghĩa. Đó là gì? (Mt 16:21-23)
e) Tôi là loại đá nào đối với những người khác? Cộng đoàn chúng ta là loại đá nào?
f) Trong đoạn Tin Mừng có nhiều ý kiến liên quan đến Chúa Giêsu và một số cách để bày tỏ đức tin. Ngày nay, cũng có nhiều ý kiến khác nhau liên quan đến Chúa Giêsu. Ý kiến của cộng đoàn chúng ta về Chúa Giêsu ra sao? Từ điều này đưa ra kết luận cho sứ vụ của chúng ta là gì?
5. Chìa khóa của bài đọc
Dành cho những ai muốn đào sâu vào trong bài Tin Mừng.
a) Bối cảnh của đoạn Phúc Âm chúng ta xuất hiện trong Tin Mừng Mátthêu:
* Cuộc đối thoại giữa Chúa Giêsu và ông Phêrô nhận được những lời giải thích khác nhau và có khi còn trái ngược nhau trong một số Giáo Hội Kitô giáo. Trong Giáo Hội Công Giáo, đây là nền tảng cho sự ưu việt của Phêrô. Đây là lý do tại sao, không phải trong thực tế, làm giảm bớt tầm quan trọng của đoạn Phúc Âm, thật là tiện lợi để đặt nó trong bối cảnh Tin Mừng của Mátthêu, trong các văn bản khác, những phẩm chất tương tự nói về Phêrô, hầu như tất cả, được quy cho các người khác. Chúng không độc quyền thuộc về Phêrô.
* Tốt hơn là chúng ta nên nhớ rằng Tin Mừng của Mátthêu được viết vào cuối thế kỷ thứ nhất cho cộng đoàn người Do Thái cải đạo sống trong khu vực xứ Galilê và Syria. Họ là những cộng đoàn chịu nhiều đau khổ và là các nạn nhân của nhiều nghi kỵ về niềm tin của họ vào Đức Kitô. Tin Mừng của Mátthêu cố gắng giúp họ vượt qua cơn khủng hoảng và khẳng định với họ trong đức tin vào Chúa Giêsu, Đấng Cứu Thế, Người được sai đến để hoàn thành những lời hứa của Cựu Ước.
b) Lời bình giải về đoạn Tin Mừng:
Mt 16:13-16: Ý kiến của dân chúng và của các môn đệ về Chúa Giêsu
Chúa Giêsu hỏi về ý kiến của dân chúng và của các môn đệ liên quan đến Người. Các câu trả lời khá là đa dạng. Gioan Tẩy Giả, tiên tri Êlia, tiên tri Giêrêmia, hay một tiên tri nào đó. Khi Chúa Giêsu hỏi về ý kiến của các môn đệ, Phêrô trở thành phát ngôn viên và nói: “Thầy là Đức Kitô, Con Thiên Chúa hằng sống!” Câu trả lời của Phêrô có nghĩa là ông nhận ra rằng trong Đức Giêsu, lời tiên tri của Cựu Ước được ứng nghiệm và trong Đức Giêsu, chúng ta có sự mặc khải chắc chắn của Chúa Cha cho chúng ta. Lời tuyên xưng này của Phêrô không phải là mới lạ. Trước hết, sau khi đi trên mặt biển, các môn đệ khác đã tuyên xưng cùng một đức tin: “Quả thật Thầy là Con Thiên Chúa!” (Mt 14:33). Trong Tin Mừng của Gioan, Máctha đã tuyên xưng lời này giống như Phêrô: “Thầy là Đức Kitô, Con Thiên Chúa, Đấng đã phải đến thế gian” (Ga 11:27).
Mt 16:17: Câu trả lời của Chúa Giêsu nói với Phêrô: “Phêrô, con thật có phúc!”
Chúa Giêsu công bố Phêrô là “Có Phúc!” bởi vì ông đã nhận lãnh sự mặc khải từ Chúa Cha. Trong trường hợp này, phản ứng của Chúa Giêsu không phải là điều mới lạ. Trước hết, Chúa Giêsu đã công bố điều vui mừng tương tự với các môn đệ đã được thấy và nghe những điều mà trước đây không ai biết (Mt 13:16), và đã ngợi khen Chúa Cha vì Người mặc khải Con Người cho những kẻ bé mọn và không mặc khải cho những kẻ khôn ngoan (Mt 11:25). Phêrô là một trong những kẻ bé mọn này mà Chúa Cha đã mặc khải cho. Nhận thức về sự hiện hữu của Thiên Chúa trong Đức Giêsu chẳng phải vì “từ xác thịt hay máu huyết”, đó là, nó không phải là kết quả của nỗ lực con người, nhưng chính ra là ân sủng mà Thiên Chúa ban cho những ai mà Người muốn.
Mt 16:18-20: Các thẩm quyền của Phêrô
Ông Phêrô nhận lãnh ba thẩm quyền từ Đức Giêsu: (i) Làm tảng đá hỗ trợ, (ii) Nhận chìa khóa Nước Trời, và (iii) Làm nền tảng của Giáo Hội.
i) Làm tảng đá: Simon, con ông Giôna, nhận được từ Đức Giêsu một tên mới là Kêpha, và có nghĩa là Đá. Đây là lý do tại sao ông được gọi là Phêrô. Phêrô phải là tảng đá, đó là, ông phải là nền tảng vững chắc cho Giáo Hội để các cửa của địa ngục sẽ không thắng được. Với những lời này từ Chúa Giêsu nói với ông Phêrô, Mátthêu khuyến khích các cộng đoàn ở Syria và Paléstine, đang chịu đau khổ và là nạn nhân của các cuộc bách hại, để thấy trong ông Phêrô là một người lãnh đạo người ta đang tìm kiếm sự hỗ trợ, để chính họ căn cứ liên quan đến nguồn gốc của mình. Mặc dù là những cộng đoàn yếu kém và bị bách hại, họ đã có một cơ sở vững chắc, bảo đảm bởi Lời của Chúa Giêsu. Tại thời điểm đó, các cộng đoàn đã có những sự gắn bó thương mến mạnh mẽ với những người đã gầy dựng, những người cùng xứ sở của cộng đoàn. Vì thế, Cộng Đoàn Syria và Paléstine nuôi dưỡng sự gắn bó hiệp nhất của họ với con người Phêrô. Cộng đoàn Hy Lạp với con người Phaolô. Một số cộng đoàn tại Á Châu, với con người của người môn đệ Chúa yêu và các cộng đoàn khác với con người Gioan của sách Khải Huyền. Tự xác định với những nhà lãnh đạo cùng xứ sở của họ đã giúp cho các cộng đoàn nuôi dưỡng căn tính và tâm linh của họ tốt đẹp hơn. Nhưng điều này cũng có thể là một nguyên nhân gây ra tranh chấp, như trong trường hợp của cộng đoàn Côrintô (1Cr 1:11-12).
Làm tảng đá như là căn bản của đức tin gợi lên Lời của Chúa gửi đến những người đang sống lưu vong ở Babylon: “Hỡi ai theo đuổi sự công chính, hỡi kẻ đi tìm ĐỨC CHÚA, hãy nghe Ta! Hãy đưa mắt nhìn lên tảng đá: từ tảng đá này, các ngươi đã được đẽo ra; hãy đưa mắt nhìn vào hầm đá: từ hầm đá này, các ngươi đã được lấy ra. Hãy ngước mắt nhìn tổ phụ Ábraham và Sara, người đã sinh ra các ngươi; vì khi được Ta gọi, Ábraham chỉ có một mình, nhưng Ta đã ban phúc lành cho nó, và cho nó trở nên đông đảo” (Is 51:1-2). Áp dụng cho Phêrô, phẩm lượng của nền tảng-đá này cho thấy một sự khởi đầu mới của dân Thiên Chúa.
ii) Chìa khóa Nước Trời: Phêrô nhận lấy chìa khóa Nước Trời để cầm buộc và tháo cởi, đó là, để hòa giải người ta với nhau và với Thiên Chúa. Này, ở đây một lần nữa cùng một quyền năng cầm buộc và cởi bỏ, được ban cho không chỉ với Phêrô, nhưng cũng cho các môn đệ khác (Ga 20:23) và cho những cộng đoàn của các ông (Mt 18:18). Một trong những điểm mà Tin Mừng của Mátthêu khẳng quyết là hòa giải và tha thứ (Mt 5:7, 23-24, 38-42-48; 66:14-15-35). Tại Syria, trong những thập niên 80 và 90, bởi vì tin vào Chúa Giêsu, đã có nhiều căng thẳng trong các cộng đoàn và chia rẽ trong gia đình. Một số chấp nhận Người là Đấng Mêssia và những người khác thì không, và điều này là nguyên nhân gây ra căng thẳng và xung đột. Mátthêu nhất quyết hòa giải. Việc hòa giải đã và tiếp tục là một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất của các phối hợp viên của cộng đoàn thời bấy giờ. Bắt chước Phêrô, họ phải cầm buộc và tháo cởi, đó là, làm tất cả mọi việc có thể để có được sự hòa giải, chấp nhận lẫn nhau, xây dựng tình huynh đệ thật sự “Bảy mươi lần bảy!” (Mt 18:22).
iii) Giáo Hội: Từ ngữ Giáo Hội, trong tiếng Hy Lạp là eklésia, xuất hiện 105 lần trong Tân Ước, hầu như độc quyền trong sách Tông Đồ Công Vụ và trong các Thư Mục Vụ. Chỉ ba lần trong các sách Phúc Âm, một lần duy nhất trong sách Tin Mừng của Mátthêu. Chữ này có nghĩa đen là “được mời đến” hoặc “được chọn”. Nó cho thấy người ta được mời gọi đến bởi Lời của Chúa, và những người tìm cách sống với thông điệp Nước Trời mà Đức Giêsu đã mang đến cho chúng ta. Giáo hội hoặc cộng đoàn không phải là Nước Trời, nhưng là một công cụ hay một chỉ dấu của Nước Trời. Nước Trời thì rộng lớn hơn nhiều. Trong Giáo Hội, trong cộng đoàn, điều gì sẽ xảy ra khi một nhóm người để cho Thiên Chúa ngự trị và để cho Thiên Chúa là “Chúa” của đời sống họ, là sự hiện diện của sự chịu quy phục hoặc là nên chịu quy phục dưới mắt của mọi người.
c) Phần đào sâu hơn:
i) Hình ảnh của Thánh Phêrô:
Phêrô, một ngư phủ đánh cá, đã trở thành kẻ đi lưới người (Mc 1:17). Ông đã kết hôn (Mc 1:3). Ông là một người tốt bụng, rất nhân bản. Ông là một người lãnh đạo tự nhiên trong số mười hai môn đệ đầu tiên của Chúa Giêsu. Đức Giêsu tôn trọng khả năng lãnh đạo này và làm cho Phêrô thành người chăm sóc cho cộng đoàn đầu tiên của Người (Ga 21:17). Trước khi tham gia vào cộng đoàn của Chúa Giêsu, Phêrô được gọi là Simon, con ông Giôna (Simao Bar Jona) (Mt 16:17). Chúa Giêsu gọi ông là Kêpha hay là Tảng Đá (Ga 1:42), người sau này trở thành Phêrô (Lc 6:14).
Bằng vào bản chất và cá tính của ông, Phêrô có thể làm được tất cả mọi việc, ngoại trừ pietra – tảng đá. Ông có can đảm nói, nhưng trong lúc gặp nguy hiểm ông đã để cho mình bị chi phối bởi sự sợ hãi và chạy trốn. Ví dụ, vào thời điểm Chúa Giêsu đi trên mặt biển, Phêrô đã xin “Lạy Chúa, xin truyền cho con đi trên mặt nước mà đến với Ngài”. Chúa Giêsu trả lời: “Phêrô, con cứ đến!” Phêrô bước ra khỏi thuyền và bước đi trên mặt biển. Nhưng ngay khi ông thấy một con sóng cao, ông đâm sợ, mất lòng tin, và bắt đầu chìm và ông la lên: “Lạy Chúa, xin cứu con với!” Chúa Giêsu đã trấn an ông và đã cứu ông (Mt 14:28-31).
Trong Bữa Tiệc Ly, Phêrô thưa với Chúa Giêsu: “Lạy Thầy, dầu có phải chết với Thầy, con cũng không chối Thầy!” (Mc 14:31), nhưng chỉ vài giờ sau đó, trong dinh Thượng Tế, trước mặt người tớ gái, khi Chúa Giêsu đã bị bắt, Phêrô đã chối Chúa, thề rằng ông không hề có liên hệ gì với Đức Giêsu (Mc 14:66-72).
Khi Chúa Giêsu ở trong Vườn Cây Dầu, Phêrô đã tuốt gươm (Ga 18:10), nhưng cuối cùng lại chạy trốn, bỏ lại Chúa Giêsu một mình (Mc 14:50). Bằng vào bản chất, Phêrô không phải là tảng đá!
Nhưng ông Phêrô này, rất yếu đuối và rất con người, giống như chúng ta, ông trở nên tảng đá, bởi vì Chúa Giêsu cầu nguyện cho ông và nói: “Phêrô, Thầy đã cầu nguyện cho con, để con khỏi mất lòng tin, và một khi con đã trở lại, hãy làm cho anh em con nên vững mạnh!” (Lc 22:31-32). Đây là lý do tại sao Đức Giêsu có thể nói: “Con là Đá (Phêrô) và trên đá này Thầy sẽ xây Giáo Hội của Thầy” (Mt 16:18). Chúa Giêsu giúp ông trở thành tảng đá. Sau khi Phục Sinh, tại Galilê, Chúa Giêsu hiện ra với Phêrô và hỏi ông hai lần: “Phêrô, con có yêu mến Thầy không?” Và Phêrô đã thưa lại hai lần: “Lạy Thầy, Thầy biết con yêu mến Thầy!” (Ga 21:15-16). Khi Chúa Giêsu lặp lại câu hỏi lần thứ ba, Ông Phêrô đã buồn bã. Có lẽ ông nhớ rằng ông đã chối Chúa Giêsu ba lần. Với câu hỏi lần thứ ba này ông thưa lại: “Lạy Thầy, Thầy biết hết mọi sự! Thầy biết con yêu mến Thầy rất nhiều!” Và vào lúc ấy Chúa Giêsu trao phó cho ông việc chăm sóc các chiên con của Người, nói rằng: “Phêrô, hãy chăm sóc các chiên con của Thầy!” (Ga 21:17). Với sự giúp đỡ của Chúa Giêsu, độ cứng của đá tăng tiến trong Phêrô và được mặc khải vào ngày Lễ Ngũ Tuần.
Vào ngày Lễ Ngũ Tuần, sau khi Chúa Thánh Thần hiện xuống, Phêrô mở cửa căn phòng nơi mà tất cả mọi người tề tựu, đã bị khóa kín vì lo sợ người Do Thái (Ga 20:19), ông thu hết can đảm và bắt đầu công bố với dân chúng về Tin Mừng của Chúa Giêsu (Cv 2:14-40). Và ông đã không ngừng nghỉ làm việc ấy! Nhờ vào sự rao giảng can trường về biến cố Phục Sinh này, ông đã bị tống ngục (CV 4:3). Trong khi xét xử, ông đã bị cấm không được công bố Tin Mừng (Cv 4:18), nhưng ông Phêrô đã không tuân theo lệnh cấm này. Ông nói: “Chúng tôi biết rằng chúng tôi phải vâng lời Thiên Chúa hơn là vâng lời người phàm!” (Cv 4:19; 5:29). Ông đã bị bắt một lần nữa (Cv 5:1826). Ông đã bị đánh đòn (Cv 5:40). Nhưng ông đã nói: “Cám ơn. Nhưng chúng tôi sẽ tiếp tục!” (xem Cv 5:42).
Tông truyền nói rằng vào cuối cuộc đời ông, tại Rôma, ông Phêrô đã bị bắt và bị kết án tử hình, và xử chết treo trên thập giá. Ông đã yêu cầu được đóng đinh ngược đầu xuống đất. Ông tin rằng ông không xứng đáng được chết như Chúa Giêsu. Phêrô đã trung tín với chính mình cho đến chết!
ii) Kết thúc bối cảnh: Mt 16:21-23
Phêrô đã thú nhận: “Thầy là Đấng Kitô, Con Thiên Chúa hằng sống!” Ông đã tưởng tượng một Đấng Thiên Sai vinh hiển, và Chúa Giêsu đã sửa ông: “Thật là cần thiết cho Đấng Cứu Thế phải chịu đau khổ và chết tại Giêrusalem.” Bằng cách nói “thật là cần thiết”, Người cho thấy rằng sự đau khổ đã được ứng trước trong các lời Ngôn Sứ (Is 53:2-8). Nếu ông Phêrô chấp nhận Chúa Giêsu là Đấng Mêssia và Con Thiên Chúa, ông cũng phải chấp nhận Người là Đấng Thiên Sai Tôi Tớ, Đấng sẽ bị giết chết. Không những chỉ là sự chiến thắng vinh quang, mà cũng là cuộc hành trình tiến về thập giá! Nhưng ông Phêrô không chấp nhận việc chỉnh sửa và tìm cách ngăn cản Người.
Phản ứng của Chúa Giêsu thật đáng ngạc nhiên: “Satan, hãy lui ra sau Ta! Con đang là một trở ngại trên con đường Ta đi bởi vì những gì con đang suy nghĩ không phải là lối suy nghĩ của Thiên Chúa mà là như người phàm”. Satan là một trong những kẻ ngăn cách chúng ta khỏi con đường mà Thiên Chúa đã vạch ra cho chúng ta. Nói theo nghĩa đen, Chúa Giêsu nói: “Hãy lui ra sau Ta” (Hãy xéo đi!). Phêrô đã muốn đặt mình ở phía trước và định hướng đi. Chúa Giêsu nói: “Hãy lui ra sau Ta!” Người cho thấy rằng Đấng định hướng đường đi và chỉ đạo không phải là Phêrô, mà là Chúa Giêsu. Môn đệ phải theo Thầy. Ông phải sống trong sự chuyển đổi liên tục.
Lời của Chúa Giêsu cũng là một nhắc nhở cho tất cả những ai hướng dẫn hoặc chỉ đạo một cộng đoàn. Họ phải “theo” Chúa Giêsu và không đặt mình vào phía trước Người như Phêrô đã muốn làm. Không, chỉ có họ mới có thể chỉ ra phương hướng hoặc đường đi. Nếu không, giống như Phêrô, họ không phải là tảng đá hỗ trợ, nhưng họ trở thành tảng đá cản đường. Vì thế, một số các nhà lãnh đạo của cộng đoàn vào thời Mátthêu, đầy rẫy những mơ hồ. Không những thế, thậm chí ngày nay điều này cũng đang xảy ra giữa chúng ta!
6. Thánh Vịnh 121
Chúa là Đấng hỗ trợ tôi
Tôi ngước mắt nhìn lên rặng núi,
ơn phù hộ tôi đến tự nơi nao?
Ơn phù hộ tôi đến từ ĐỨC CHÚA
là Đấng dựng nên cả đất trời.
Xin Đấng gìn giữ bạn đừng để bạn lỡ chân trật bước,
xin Người chớ ngủ quên.
Đấng gìn giữ Israel,
lẽ nào chợp mắt ngủ quên cho đành!
Chính CHÚA là Đấng canh giữ bạn,
chính CHÚA là Đấng vẫn chở che,
Người luôn luôn ở gần kề.
Ngày sáu khắc, vầng ô không tác hoạ,
đêm năm canh, vành nguyệt chẳng hại chi.
CHÚA giữ gìn bạn khỏi mọi điều bất hạnh,
giữ gìn cho sinh mệnh an toàn.
CHÚA giữ gìn bạn lúc ra vào lui tới,
từ giờ đây cho đến mãi muôn đời.
7. Lời Nguyện Kết
Lạy Chúa Giêsu, chúng con xin cảm tạ Chúa về Lời Chúa đã giúp chúng con hiểu rõ hơn ý muốn của Chúa Cha. Nguyện xin Thần Khí Chúa soi sáng các việc làm của chúng con và ban cho chúng con sức mạnh để thực hành Lời Chúa đã mặc khải cho chúng con. Nguyện xin cho chúng con, được trở nên giống như Đức Maria, thân mẫu Chúa, không những chỉ lắng nghe mà còn thực hành Lời Chúa. Chúa là Đấng hằng sống hằng trị cùng với Đức Chúa Cha trong sự hiệp nhất với Chúa Thánh Thần đến muôn thuở muôn đời. Amen.
